Perspektywa rynku pracy osób starszych w kontekście zawodów przyszłości
Perspektywa rynku pracy osób starszych w kontekście zawodów przyszłości
Zawód przyszłości dla jednych to zawód którego dziś jeszcze nikt nie wykonuje, który jest innowacyjny i dotyczy nowych technologii dla innych będzie to zawód tradycyjny zapewniający stabilne zajęcie i pewne wynagrodzenie, uwzględniający trendy i czynniki wpływające na rynek pracy tj.: procesy demograficzne, postęp technologiczny, zmiany stylu życia, globalizacja, prawo podaży i popytu. Tematyka starzenia się społeczeństwa jest coraz częściej poruszana w dyskursie publicznym. Dominują przekazy medialne dotyczące zmian w systemie emerytalnym, kosztów opieki zdrowotnej osób starszych, odwróconej hipoteki i warunków zatrudnienia starszych pracowników. Postęp cywilizacyjny sprawił, że średnia życia ludzi znacznie się wydłuża. Starzejące się społeczeństwo to zjawisko, które dotyka coraz więcej krajów, zwłaszcza tych o wysoko rozwiniętej gospodarce. Już prawie co piąta osoba w Unii Europejskiej ma 65 lat i więcej. W skutek tego zjawiska a także częstszej migracji młodych ludzi i zmniejszającej się liczby rodzin wielopokoleniowych, rośnie także zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze nad osobami starszymi. I tu otwiera się rynek na fizjoterapeutów, rehabilitantów, masażystów, dietetyków, lekarzy (zwłaszcza gerontologów), psychologów, farmaceutów, opiekunów medycznych czy pielęgniarzy. Biorąc pod uwagę perspektywę rynku przyszłości należy spodziewać się, że technologia w branży służyła będzie raczej do wspierania niezależności seniora i zwiększania jego poczucia bezpieczeństwa, wydłużania okresu samodzielności. A z drugiej strony, co bardzo istotne, będzie ułatwiała opiekunom sprawowanie opieki. Technologia w pracy opiekuna to poczucie bezpieczeństwa, standaryzacja pracy, ważne informacje w jednym miejscu, łatwy i szybki kontakt z firmą ale też możliwość swobodnej komunikacji w obcym języku. Są profesje, których nawet inteligentne maszyny jeszcze długo nie będą w stanie wykonywać tak dobrze, jak człowiek. Przykładem może być praca dla opiekuna seniorów, gdzie kontakt „na żywo” ma kluczowe znaczenie. Przyspieszający proces starzenia się społeczeństwa sprawia, że zawód opiekuna osób starszych staje się zawodem przyszłości.
Jeszcze kilka lat temu opieka nad seniorem zazwyczaj sprawowana była przez kobiety z najbliższej rodziny. Dziś jest to zawód i dobrze płatna praca. Zadaniem opiekuna jest dbanie o stan zdrowia podopiecznego i pomoc w codziennych czynnościach. Bardzo ważne są także zdolności interpersonalne pozwalające nawiązać kontakt z osobą starszą. Zadbanie o komfort psychiczny podopiecznego, niwelowanie osamotnienia, zrozumienie jego potrzeb czy okazanie zainteresowania to kluczowe aspekty pracy opiekuna osób starszych. Dodatkowo dobry kontakt powinien być utrzymywany z najbliższą rodziną podopiecznego. Emeryt, który odnajdzie się w roli opiekuna osoby starszej nie zawsze musi posiadać wieloletnie doświadczenie zawodowe, w tym przypadku nie ma znaczenia wiek ani płeć, lecz posiadanie umiejętności miękkich i otwartość na zmianę w życiu zawodowym. Praca w charakterze opiekuna jest szansą dla dojrzałych kobiet, które często borykają się z problemem wykluczenia na tle zawodowym. Wybór tego zajęcia jest wzajemnie korzystny gdyż daje możliwość podreperowania domowego budżetu. Zapotrzebowanie na opiekunów osób starszych w krajach Europy Zachodniej podobnie jak i w Polsce jest bardzo duże, a zarobki na tym stanowisku pracy coraz bardziej atrakcyjne.
Z raportu Światowego Forum Ekonomicznego i badań przeprowadzonych przez Boston Consulting wynika, że do 2025 roku liczba miejsc pracy na świecie zmniejszy się o 89 milionów. Rewolucja gospodarczo-technologiczna, konwergencja technologii cyfrowych, biologicznych i przemysłowych wiąże się ze zmianami również w obszarze rynku pracy, który będzie wymagał od pracowników i kandydatów dużej elastyczności, otwartości na zmiany i gotowości do zdobywania nowych umiejętności. Intensywny rozwój z pewnością stanie się udziałem przemysłu kosmicznego. Możemy zakładać, że pojawi się miejsce dla detektywów ds. danych. Skok technologiczny oraz rozwój cyfrowej rzeczywistości, będzie związany z aspektem kwantowym co z kolei będzie oznaczało zapotrzebowanie na specjalistów ds. analizy kwantowego uczenia maszynowego. Przestrzeń dla nowych zawodów otwiera też imponujący rozwój sztucznej inteligencji. Osoby, dla których jest to dziedzina interesująca i które widzą w sobie odpowiednie predyspozycje mogą rozwijać się m.in. w obszarze robotyki, automatyzacji czy programowania algorytmów. Ważne będą też inne dziedziny powiązane z logiką, matematyką, technologią i inżynierią. Miliony nowych miejsc pracy pojawią się także w związku z koniecznością ratowania planety. Coraz głośniej mówi się o zrównoważonym rozwoju. Przyroda jest w coraz bardziej katastrofalnym stanie. Oba te zjawiska wymuszają powstawanie nowych rozwiązań i systemów zarządzania środowiskiem. Dużo może zadziać się w związku z coraz większą rolą świata wirtualnego. Tempo zmian uwzględnia również służbę ludziom gdyż przyszłość przyniesie rozwój genetyki. Będzie ona ukierunkowana na zniwelowanie ryzyka uciążliwych schorzeń i pozytywną zmianę jakości życia co może wiązać się z wieloma zagrożeniami i przeszkodami. Według Jowity Michalskiej założycielki I CEO DIGITAL UNIVERSITY „Stworzeniem regulacji prawnych zajmą się ustawodawcy i specjaliści ds. genetyki, etyki i prawa. Z kolei praca nie tyle z przepisami, a z ludźmi stanie się udziałem specjalistów towarzyszących osobom starszym.” Według szacunków, do 2050 roku liczba osób w wieku 60 (i więcej) lat przekroczy 2 miliardy. Technologia przyczynia się do wydłużania życia, co staje się jednocześnie ogromnym wyzwaniem społecznym. Starsi ludzie będą potrzebowali towarzyszy i rozmówców – uważnych, wsłuchanych empatycznych i cierpliwych, którzy zaspokoją ich potrzebę relacji międzyludzkich. Osoby pracujące w tym zawodzie będą musiały się wykazać wrażliwością, czujnością i zdolnością obserwacji. To konieczne, by wychwycić ewentualne problemy emocjonalne lub choroby psychiczne u starszych, np. depresję czy nerwicę lękową. Wzrośnie zapotrzebowanie na edukatorów i doradców. Świetlana przyszłość rysuje się przed branżą nauczania online. Osoby zajmujące się edukacją i mające kompetencje cyfrowe dobrze poradzą sobie z pracą z uczniami w trybie wirtualnym. Z kolei wraz ze wzrostem liczby twórców internetowych wzrośnie zapotrzebowanie na doradców influencerów, twórców oprogramowania, administratorów baz danych, projektantów stron www, analityków systemów komputerowych. Na drugim biegunie pojawi się zapotrzebowanie na doradców rehabilitacji cyfrowej. Fachowcy zajmujący się zdrowiem psychicznym prognozują, że powszechne uzależnienie od portali społecznościowych oraz różnych kanałów online doprowadzi do znacznego obniżenia formy psychicznej i pojawienia się różnych zaburzeń u wielu osób. Pracownicy na tym nowym stanowisku będą wspierać ludzi w odzyskaniu życiowej równowagi i ograniczeniu konsumpcji cyfrowych treści. Ze względu na zmieniający się rynek pracy, do 2050 roku wzrośnie zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych doradców kariery, którzy – w razie potrzeby – zaproponują nowe ścieżki rozwoju i pomogą zmienić zawód.
Praca dla seniora?
Z prognoz GUS wynika, że liczba ludności w wieku 60 lat i więcej w naszym kraju w 2050 roku wyniesie 13,7 mln. Osoby te będą stanowiły ok. 40 proc. ogółu ludności Polski. Z danych ZUS za sierpień 2022 roku wynika, że emerytury w Polsce pobiera 6,058 mln osób. Przeciętna wartość takiego świadczenia to 2945,36 zł miesięcznie. Najwyższe emerytury są wypłacane w województwach mazowieckim i śląskim. Średnia kwota emerytury na Mazowszu to 2710,64, a na Śląsku to 3078,05 zł.
Z najnowszego raportu PolSenior, opublikowanego przez Gdański Uniwersytet Medyczny wynika, że blisko 19 proc. ankietowanych zadeklarowało dochody w przedziale 1251-1500 zł, blisko 13 proc. w przedziale 1501-1750 zł, a blisko 15 proc. pomiędzy 1751 a 2 tys. zł. Tylko 14 proc. ankietowanych twierdziło, że ich dochód plasuje się w przedziale 2 tys. – 2,5 tys. zł. Co ciekawe seniorów, którzy mają dochód w kwocie 3,5 tys. zł (lub więcej) jest tylko 3,9 proc. Wśród osób będących w wieku emerytalnym zatrudnienie ma 758 tys. osób – wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego. To oznacza, że mniej więcej co dziesiąty (12,5 proc.) emeryt dorabia do emerytury. Wśród pracujących emerytów na koniec ubiegłego roku przeważały kobiety i stanowiły 57,5 proc. spośród zatrudnionych seniorów. Ponad 94 proc. to osoby w wieku 60/65 lat i więcej. Średni wiek pracujących emerytów wyniósł 66,9 roku. Dla mężczyzn było to 68,3 roku, dla kobiet – 65,8 roku. W gronie zatrudnionych emerytów największą grupą są osoby pracujące na umowę o pracę, stanowią one 38,8 proc. ogółu tej zbiorowości. Osoby prowadzące działalność to 30,4 proc., a osoby pracujące na umowę zlecenie – 26,0 proc. Dla części z nich podjęcie pracy to sposób na spędzanie czasu, forma aktywności, bądź regularne znajdowanie się wśród ludzi. Z „Barometru Polskiego Rynku Pracy” wynika, że połowa z nas zdaje sobie sprawę, że będzie pracować dłużej, niż zakładają to obecne przepisy emerytalne. Podstawowym argumentem za wydłużeniem swojej obecności na rynku pracy jest znacznie wyższa emerytura, ale też dostosowanie charakteru zajęcia do kondycji fizycznej potencjalnego emeryta. Zauważa się iż rynek pracy jest otwarty na seniorów.
Liczba pracujących wzrasta. Jak się okazuje, pracy dla emerytów i rencistów nie brakuje. W drugim kwartale 2022 roku liczba pracujących powyżej 60 r. ż. w przypadku kobiet i 65 r. ż. w przypadku mężczyzn wynosiła 758 tys. Rok wcześniej w tym samym okresie pracowało 721 tys. osób w wieku emerytalnym. Co ważne, właśnie w drugim kwartale 2021 roku została przekroczona granica 700 tys. emerytów pozostających na rynku pracy. W pierwszym kwartale 2021 roku ta liczba wynosiła mniej, bo 687 tys. Z danych ZUS wynika, że najwięcej pracujących emerytów zatrudnianych jest u płatników świadczących usługi związane z opieką zdrowotną i pomocą społeczną. Stanowią oni ok. 15 proc. pracujących emerytów. Kolejny najczęściej zatrudniający seniorów sektor naszej gospodarki, to działalność związana z obsługą rynku nieruchomości. Liczba pracujących emerytów w przeliczeniu na 1 tys. osób pracujących w gospodarce narodowej w kraju wynosi 61. Najwięcej z nich zamieszkuje województwa: zachodniopomorskie (79), śląskie (73), lubuskie (72) oraz łódzkie i dolnośląskie (po 68), najmniej natomiast województwo podkarpackie (43).
Gdzie seniorzy mogą szukać pracy?
Eksperci wskazują iż w związku z tym, że kontynuacja pracy na stanowiskach, które seniorzy zajmowali przed emeryturą, nie zawsze jest możliwa, szukają pracy m.in. w usługach czy logistyce. Gdy mają taką możliwość, starają się też wykorzystać swoje bogate doświadczenie zawodowe oraz umiejętności nabyte w trakcie życia. Osoby będące w wieku emerytalnym często podejmują się takich zawodów, jak m.in. bycie złotą rączką, ochroniarzem, opiekunką dla dzieci, kierowcą w przewozie osób, sprzedawcą, kasjerem, dozorcą, szatniarzem czy korepetytorem. Do tego praca zdalna otworzyła przed emerytami możliwości, które nie wymagają wychodzenia z domu to m.in. korepetycje online, tłumaczenie tekstów czy ich redakcja. Na popularnym serwisie ogłoszeniowym, na hasło „praca dla seniora” pojawia się ponad pół tysiąca ofert m.in.: dla pracowników ochrony, kierowców, sprzedawców w sklepie z pasmanterią, kasjerów, dla pokojówek, pracy na portierni, czy przy uzupełnianiu automatów. Zawody w których może zwiększyć się liczba miejsc pracy to: pomoc domowa, animator kultury, restaurator, hotelarz, kucharz, trener fitness czy psychoterapeuta. Okazuje się, że co trzeci senior (32,6 proc.) pomaga finansowo rodzinie, przyjaciołom i znajomym. Osoby starsze pomagają bliskim nie tylko finansowo. 33 proc. wspiera rodzinę i przyjaciół w prowadzeniu gospodarstwa domowego, 28,3 proc. pielęgnuje w chorobie lub zapewnia opiekę w codziennych sytuacjach, nieco ponad 20 proc. pomaga w załatwianiu spraw urzędowych. Co ważne, osoby starsze udzielają wsparcia psychicznego innym w 45,1 proc. przypadków. Z badania opinii przeprowadzonego przez SW Research na zlecenie Koalicji „Na pomoc niesamodzielnym” wynika, że budżety osób starszych są obciążone przede wszystkim wydatkami związanymi z lekami i leczeniem (tak twierdziło 95 proc. badanych).
Limity kwotowe dodatkowego dochodu tzw. „dorabiania”
Przez najbliższe 3 miesiące, licząc od grudnia 2022 r. będą obowiązywały nowe limity dorabiania dla emerytów i rencistów. Pracujący będą mogli dorobić 227 zł więcej. Należy podkreślić, że limity te dotyczą tyko wcześniejszych emerytów. Emeryci, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny, czyli kobiety 60 a mężczyźni 65 lat, nie muszą ograniczać się przy dorabianiu żadnymi limitami. Jak podaje Iwona Kowalska-Matis regionalny rzecznik prasowy ZUS na Dolnym Śląsku od grudnia br. do lutego 2023 r. górna granica bezpiecznego dorabiania to kwota 4536,50 zł brutto. Dodatkowy miesięczny przychód do tej kwoty nie spowoduje zmniejszenia wypłacanej przez ZUS emerytury bądź renty. Natomiast, żeby Zakład nie wstrzymał wypłaty świadczenia, dodatkowy miesięczny przychód między grudniem a lutym nie powinien być wyższy niż 8424,90 zł brutto. Przekroczenie limitów przychodów może spowodować, że ZUS zmniejszy lub zawiesi wypłatę emerytury lub renty. Aby tego uniknąć przychód nie może przekroczyć 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Gdy będzie wyższy niż 130 proc. tego wynagrodzenia – Zakład zawiesi wypłatę. Kowalska-Matis wyjaśnia, że jeśli zarobki, które emeryt lub rencista uzyskuje z dodatkowego przychodu będą wahać się w granicach od 70 proc. do 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia, wówczas wypłata z ZUS będzie zmniejszona o kwotę przekroczenia, jednak nie więcej niż o kwotę maksymalnego zmniejszenia.
Kwota maksymalnego zmniejszenia jest różna dla poszczególnych świadczeń. Od marca 2022 r. do końca lutego 2023 r. wynosi:
- 691,94 zł dla emerytur i rent z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
- 518,99 zł dla rent z tytułu częściowej niezdolności do pracy
- 588,19 zł – dla rent rodzinnych, do których uprawniona jest jedna osoba.
Korzyści ulgi i dofinansowanie dla pracodawcy
„Osoby z pokolenia 50+ dzięki postępowi medycyny i rozwojowi świadomości społecznej co do zdrowego trybu życia, w tym także psychicznego, są w dobrej kondycji i ani myślą o odejściu na emeryturę. Realizują marzenia, potrafią podejść do świata z dystansem i mają wyraźnie poukładany system wartości, także jeśli chodzi o pracę”.
Minęły już czasy, gdy pracodawcy nie chcieli zatrudniać osób powyżej 50. roku życia, myśląc o nich jedynie, jak o przyszłych emerytach. Dziś tzw. „silversi” to pełni życia, wysoce wykwalifikowani i doświadczeni pracownicy, którzy wolą zawodową stabilizację i nie traktują pracodawcy, jak trampoliny do lepszej posady. Rokuje się iż firmy powinny wykorzystać czas, gdy państwo wciąż tak mocno wspiera zatrudnienie 50+ oferowanymi dofinansowaniami i preferencjami w prawie pracy. Jeszcze 60-70 lat temu średnia długość życia w Europie wynosiła niewiele ponad 50 lat. Obecnie przekracza 80 lat. Pokolenie dzisiejszych pięćdziesięciolatków, nazywanych z języka angielskiego silversami, to najliczniejsza grupa społeczna w Unii Europejskiej. Sytuację tej grupy pokoleniowej na polskim rynku pracy przeanalizowali eksperci ze Skarbiec Corporate Services z grupy Kancelarii Prawnych Skarbiec. Silvers charakteryzuje się wysokimi kwalifikacjami i bogatym doświadczeniem zawodowym. Do tego bardziej uporządkowanym życiem prywatnym niż młodsze pokolenie Z, czy millenialsów. Między innymi z tych względów, pracownicy 50+ są dziś bardzo cenieni i poszukiwani na rynku pracy. Zwłaszcza że zatrudnienie silversa niesie ze sobą wymierne korzyści dla pracodawcy. Dodatkowym argumentem za zatrudnieniem silversa mogą być korzyści oferowane pracodawcom przez państwo. Mowa np. o krótszym okresie opłacania wynagrodzenia chorobowego przez pracodawcę. Art. 92 Kodeksu pracy stanowi, że pracownicy zachowują prawo do wynagrodzenia za pierwsze 33 dni niezdolności do pracy w ciągu roku kalendarzowego. Jednak w przypadku osób, które ukończyły 50. rok życia, okres ten wynosi tylko 14 dni. Oznacza to, że w przypadku choroby pracownikom przed 50/ rokiem życia pracodawcy będą musieli wypłacać wynagrodzenie przez 33 dni. W przypadku silversa tylko przez 14 dni. Od 15 dnia choroby wypłatę wynagrodzenia chorobowego w postaci zasiłku chorobowego przejmie ZUS. Po przepracowaniu 20-30 lat w różnych miejscach i na różnych stanowiskach, współcześni 50-latkowie szukają stabilizacji. W przeciwieństwie do młodszych pokoleń, których przedstawiciele przepracowują maksymalnie dwa lata w jednym miejscu, chętniej zostają z w firmie na dłużej. Mają już wyrobioną markę i świetną znajomość procesów funkcjonujących w przedsiębiorstwie. To profesjonaliści w swojej dziedzinie. Poczucie bycia kompetentnym i docenianym sprawia, że z uśmiechem przychodzą do pracy. Pracodawcy, zatrudniając silversa, kupują swojej firmie ogromne doświadczenie 50-letniego pracownika. Dziś to ok. 30 lat praktyki. Ta liczba bezpośrednio przekłada się na wyższe umiejętności, kompetencje, optymalne wykorzystanie czasu pracy i zdolności w rozwiązywaniu problemów. To nie tylko bogatsze doświadczenie ale nieoceniona wiedza gdyż przez kilkadziesiąt lat pracy silversi zdążyli przekonać się, jakie strategie działają w walce o awans i uznanie przełożonych, a co prowadzi do stagnacji zawodowej czy zwolnienia. Millenialisi i ZET-ki są dopiero u progu zdobywania wiedzy na temat kultury pracy. Błędy, które silversi już popełnili i zdołali wyeliminować, młodsze pokolenia dopiero popełnią. Jednymi z największych obaw pracodawców przed zatrudnieniem pracownika 50+ są te dotyczące zwiększonego ryzyka zachorowań wśród tej grupy społecznej, co miałoby wpływać na częste nieobecności w pracy, a przez to na wydajność takich pracowników. Jednak coroczne raporty opracowywane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych nt. absencji chorobowej w zakładach pracy, zdają się temu przeczyć. Według najnowszych danych za 2021 rok, najwyższy odsetek liczby dni absencji z tytułu choroby własnej ubezpieczonych w ZUS (27,8%) dotyczył osób z grupy wiekowej od 30 do 39 lat. Na drugim miejscu – 22,1% – byli pracownicy w wieku 40-49 lat. Dopiero na trzecim miejscu uplasowali się silversi z grupy 50-59 lat (20,9%), tylko nieznacznie wyprzedzając w tym zestawieniu 20-29-latków (18%). I nie jest to jednostkowy przypadek. Statystyki ZUS za lata poprzednie są podobne.
Bibliografia :
https://digitaltransformationexpert.pl/?utm_source=pr&utm_m
https://espas.eu/files//generated/document/en/espas-report-2015pl.pdf
https://gerontologia.org.pl/wp-content/uploads/pliki/ol/polsenior.pdf
https://niesamodzielnym.pl/index.php?page=konferencja
https://www.parp.gov.pl/storage/publications/pdf/Starzenie_sie_spoleczenstw.pdf
